نامه امام علی (ع) به مالک اشتر (عهدنامه مالک)

یزدفردا :وقتی حضرت امیرالمومنین علی (ع) ، مالک اشتر نخعی از یاران خود را به امارت مصر منصوب نمود، به او فرمانی در قالب یک نامه نوشت. این نامه بی تردید از مهمترین اسناد سیاسی حقوق اسلامی و خصوصا شعبه شیعی آن است.

این نامه به روشنی نشان می دهد رویکرد مترقی امام علی (ع) به مساله حکومت را در عصر جاهلیت عرب و در دوران حکومت های الیگارشی. در این نامه که به نوعی به قانون اساسی اسلامی ایشان می ماند ویژگی های حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … بیان شده است. توصیه به علاقه مندان، خصوصا دانشجویان و دوستداران مباحث حقوق، آنرا با دقت کامل مطالعه کنند. این ترجمه از ترجمه نهج البلاغه انجام شده توسط دکتر آیتی می باشد.

توضیح سید رضی (قدس سره) مولف نهج البلاغه: این فرمان را برای مالک اشتر نخعی نوشت، هنگامی که او را امارت مصر و توابع آن داد.در آن‌هنگام که کار بر محمد بن ابی بکر آشفته شده بود.این فرمان از پرمحتواترین فرمانهاست و از دیگرنامه‌های او محاسن بیشتری در بردارد.

متن نامه
به نام خداوند بخشاینده مهربان ‌این فرمانی است از بنده خدا، علی امیر المؤمنین، به مالک بن حارث اشترنخعی در پیمانی که با او می‌نهد، هنگامی که او را فرمانروایی مصر داد تا خراج آنجا را گرد آورد و با دشمنانش پیکار کند و کار مردمش را به صلاح آورد و شهرهایش را آباد سازد.

او را به ترس از خدا و برگزیدن طاعت او بر دیگر کارها و پیروی از هر چه درکتاب خود بدان فرمان داده، از واجبات و سنتهایی که کس به سعادت نرسد مگر به پیروی از آنها، و به شقاوت نیفتد، مگر به انکار آنها و ضایع گذاشتن آنها. و باید که خدای سبحان را یاری نماید به دل و دست و زبان خود، که خدای جل اسمه، یاری‌کردن هر کس را که یاریش کند و عزیز داشتن هر کس را که عزیزش دارد بر عهده گرفته‌است. و او را فرمان می‌دهد که زمام نفس خویش در برابر شهوتها به دست گیرد و ازسرکشی هایش باز دارد، زیرا نفس همواره به بدی فرمان دهد، مگر آنکه خداوند رحمت آورد.

ای مالک، بدان که تو را به بلادی فرستاده‌ام که پیش از تو دولتها دیده، برخی دادگر و برخی ستمگر. و مردم در کارهای تو به همان چشم می‌نگرند که تو درکارهای والیان پیش از خود می‌نگری و درباره تو همان گویند که تو درباره آنها می‌گویی و نیکوکاران را از آنچه خداوند درباره آنها بر زبان مردم جاری ساخته، توان شناخت.

باید بهترین اندوخته‌ها در نزد تو، اندوخته کار نیک باشد. پس زمام هواهای نفس خویش فروگیر و بر نفس خود، در آنچه برای او روا نیست، بخل بورز که بخل ورزیدن بر نفس، انصاف دادن است در آنچه دوست دارد یا ناخوش می‌شمارد.مهربانی به رعیت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز. چونان حیوانی درنده مباش که خوردنشان را غنیمت‌شماری، زیراآنان دو گروهند یا همکیشان تو هستند یا همانندان تو در آفرینش.

از آنها خطاها سر خواهد زد و علتهایی عارضشان خواهد شد و به عمد یا خطا، لغزشهایی کنند، پس، از عفو و بخشایش خویش نصیبشان ده، همانگونه که دوست داری که خداوند نیز از عفو و بخشایش خود تو را نصیب دهد. زیرا تو برتر از آنها هستی و آنکه تو را بر آن سرزمین ولایت داده، برتر از توست و خداوند برتر از کسی است که تو را ولایت داده است. ساختن کارشان را از تو خواسته و تو را به آنها آزموده است.

ای مالک، خود را برای جنگ با خدا بسیج مکن که تو را در برابر خشم او توانی‌نیست و از عفو و بخشایش او هرگز بی‌نیاز نخواهی بود.هرگاه کسی را بخشودی، ازکرده خود پشیمان مشو و هرگاه کسی را عقوبت نمودی، از کرده خود شادمان مباش.

هرگز به خشمی، که از آنت امکان رهایی هست، مشتاب و مگوی که مرا بر شما امیرساخته‌اند و باید فرمان من اطاعت‌شود. زیرا، چنین پنداری سبب فساد دل و سستی دین و نزدیک شدن دگرگونیها در نعمتهاست. هرگاه، از سلطه و قدرتی که در آن هستی در تو نخوتی یا غروری پدید آمد به عظمت ملک خداوند بنگر که برتر از توست و بر کارهایی تواناست که تو را بر آنها توانایی نیست. این نگریستن سرکشی تو را تسکین می‌دهد و تندی و سرافرازی را فرو می‌کاهد و خردی را که از تو گریخته‌است به تو باز می‌گرداند.

بپرهیز از اینکه خود را در عظمت با خدا برابر داری یا در کبریا و جبروت، خود را به او همانند سازی که خدا هر جباری را خوار کند و هر خودکامه‌ای را پست و بیمقدار سازد. هر چه خدا بر تو فریضه کرده است، ادا کن و درباره خواص خویشاوندانت و از افراد رعیت، هر کس را که دوستش می‌داری، انصاف را رعایت‌نمای که اگر نه چنین کنی، ستم کرده‌ای و هر که بر بندگان خدا ستم کند، افزون بر بندگان، خدا نیز خصم او بود. و خدا با هر که خصومت کند، حجتش را نادرست سازد و همواره با او در جنگ باشد تا از این کار باز ایستد و توبه کند. هیچ چیز چون ستمکاری، نعمت‌خدا را دگرگون نکند و خشم خدا را برنینگیزد، زیرا خدا دعای ستمدیدگان را می‌شنود و در کمین ستمکاران است.

باید که محبوبترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه‌روی سازگارتر بود و با عدالت دم سازتر و خشنودی رعیت را در پی داشته باشد زیرا خشم توده‌های مردم، خشنودی نزدیکان را زیر پای بسپرد و حال آنکه، خشم نزدیکان اگر توده‌های مردم از تو خشنود باشند، ناچیز گردد.

خواص و نزدیکان کسانی هستند که به هنگام فراخی و آسایش بر دوش والی باری گران‌اند و چون حادثه‌ای پیش آید کمتر از هر کس به یاریش برخیزند و خوش ندارند که به انصاف درباره آنان قضاوت شود. اینان همه چیز را به اصرار از والی می‌طلبند و اگر عطایی یابند، کمتر از همه سپاس می‌گویند و اگر به آنان ندهند، دیرتر از دیگران پوزش می‌پذیرند. در برابر سختیهای روزگار، شکیباییشان بس اندک است. اما ستون دین و انبوهی مسلمانان و ساز و برگ در برابر دشمنان، عامه مردم هستند، پس، باید توجه تو به آنان بیشتر و میل تو به ایشان افزونتر باشد.

و باید که دورترین افراد رعیت از تو و دشمنترین آنان در نزد تو، کسی باشد که بیش از دیگران عیبجوی مردم است. زیرا در مردم عیبهایی است و والی از هر کس دیگر به پوشیدن آنها سزاوارتر است. از عیبهای مردم آنچه از نظرت پنهان است، مخواه که آشکار شود، زیرا آنچه بر عهده توست، پاکیزه ساختن چیزهایی است که بر تو آشکار است و خداست که بر آنچه از نظرت پوشیده است، داوری کند. تا توانی‌عیبهای دیگران را بپوشان، تا خداوند عیبهای تو را که خواهی از رعیت مستور بماند، بپوشاند. و از مردم گره هر کینه‌ای را بگشای و از دل بیرون کن و رشته هر عداوت را بگسل و خود را از آنچه از تو پوشیده داشته‌اند، به تغافل زن و گفته سخن‌چین را تصدیق مکن. زیرا سخن چین، خیانتکار است، هر چند، خود را چون نیکخواهان وانماید.

با بخیلان رای مزن که تو را از جود و بخشش باز دارند و نه با حریصان، زیراحرص و طمع را در چشم تو می‌آرایند که بخل و ترس و آزمندی، خصلتهایی‌گوناگون هستند که سوء ظن به خدا همه را دربر دارد.بدترین وزیران تو، وزیری است‌که وزیر بدکاران پیش از تو بوده است و شریک گناهان ایشان.مبادا که اینان همراز وهمدم تو شوند، زیرا یاور گناهکاران و مددکار ستم پیشگان بوده‌اند.در حالی که، تومی‌توانی بهترین جانشین را برایشان بیابی از کسانی که در رای و اندیشه و کاردانی‌همانند ایشان باشند ولی بار گناهی چون بار گناه آنان بر دوش ندارند، از کسانی که‌ستمگری را در ستمش و بزهکاری را در بزهش یاری نکرده باشند.رنج اینان بر توکمتر است و یاریشان بهتر و مهربانیشان بیشتر و دوستیشان با غیر تو کمتر است.

اینان را در خلوت و جلوت به دوستی برگزین.و باید که برگزیده‌ترین وزیران توکسانی باشند که سخن حق بر زبان آرند، هر چند، حق تلخ باشد و در کارهایی‌که خداوند بر دوستانش نمی‌پسندد کمتر تو را یاری کنند، هر چند، که این سخنان‌و کارها تو را ناخوش آید.به پرهیزگاران و راست گویان بپیوند، سپس، از آنان‌بخواه که تو را فراوان نستایند و به باطلی که مرتکب آن نشده‌ای، شادمانت‌ندارند، زیرا ستایش آمیخته به تملق، سبب خودپسندی شود و آدمی را به سرکشی‌وادارد.

و نباید که نیکوکار و بدکار در نزد تو برابر باشند، زیرا این کار سبب شود که‌نیکوکاران را به نیکوکاری رغبتی نماند، ولی بدکاران را به بدکاری رغبت‌بیفزاید.باهر یک چنان رفتار کن که او خود را بدان ملزم ساخته است.و بدان، بهترین چیزی که‌حسن ظن والی را نسبت‌به رعیتش سبب می‌شود، نیکی کردن والی است در حق رعیت و کاستن است از بار رنج آنان و به اکراه وادار نکردنشان به انجام دادن کارهایی‌که بدان ملزم نیستند.و تو باید در این باره چنان باشی که حسن ظن رعیت‌برای توفراهم آید.زیرا حسن ظن آنان، رنج‌بسیاری را از تو دور می‌سازد.به حسن ظن تو، کسی سزاوارتر است که در حق او بیشتر احسان کرده باشی و به بدگمانی، آن‌سزاوارتر که در حق او بدی کرده باشی.

سنت نیکویی را که بزرگان این امت‌به آن عمل کرده‌اند و رعیت‌بر آن سنت‌به‌نظام آمده و حالش نیکو شده است، مشکن و سنتی میاور که به سنتهای نیکوی‌گذشته زیان رساند، آنگاه پاداش نیک بهره کسانی شود که آن سنتهای نیکو نهاده‌اند وگناه بر تو ماند که آنها را شکسته‌ای.تا کار کشورت به سامان آید و نظامهای نیکویی، که پیش از تو مردم برپای داشته بودند برقرار بماند، با دانشمندان و حکیمان، فراوان، گفتگو کن در تثبیت آنچه امور بلاد تو را به صلاح می‌آورد و آن نظم و آیین که مردم‌پیش از تو بر پای داشته‌اند.

بدان، که رعیت را صنفهایی است که کارشان جز به یکدیگر اصلاح نشود و ازیکدیگر بی‌نیاز نباشند.صنفی از ایشان لشکرهای خدای‌اند و صنفی، دبیران خاص‌یا عام و صنفی قاضیان عدالت گسترند و صنفی، کارگزاران‌اند که باید در کار خودانصاف و مدارا را به کار دارند و صنفی جزیه دهندگان و خراجگزارانند، چه ذمی وچه مسلمان و صنفی بازرگانان‌اند و صنعتگران و صنفی فرودین که حاجتمندان ومستمندان باشند.هر یک را خداوند سهمی معین کرده و میزان آن را در کتاب خود وسنت پیامبرش(صلی الله علیه و آله)بیان فرموده و دستوری داده که در نزد مانگهداری می‌شود.

اما لشکرها، به فرمان خدا دژهای استوار رعیت‌اند و زینت والیان.دین به آنهاعزت یابد و راهها به آنها امن گردد و کار رعیت جز به آنها استقامت نپذیرد.و کارلشکر سامان نیابد، جز به خراجی که خداوند برای ایشان مقرر داشته تا در جهاد بادشمنانشان نیرو گیرند و به آن در به سامان آوردن کارهای خویش اعتماد کنند و نیازهایشان را برآورد.این دو صنف، برپای نمانند مگر به صنف سوم که قاضیان وکارگزاران و دبیران‌اند، اینان عقدها و معاهده‌ها را می‌بندند و منافع حکومت را گردمی‌آورند و در هر کار، چه خصوصی و چه عمومی، به آنها متکی توان بود. و اینها که‌برشمردم، استوار نمانند مگر به بازرگانان و صنعتگران که گردهم می‌آیند و تا سودی‌حاصل کنند، بازارها را برپای می‌دارند و به کارهایی که دیگران در انجام دادن آنهاناتوان‌اند امور رعیت را سامان می‌دهند.آنگاه، صنف فرودین، یعنی نیازمندان ومسکینان‌اند و سزاوار است که والی آنان را به بخشش خود بنوازد و یاریشان کند.درنزد خداوند، برای هر یک از این اصناف، گشایشی است.و هر یک را بر والی حقی‌است، آن قدر که حال او نیکو دارد و کارش را به صلاح آورد.و والی از عهده آنچه‌خدا بر او مقرر داشته، بر نیاید مگر، به کوشش و یاری خواستن از خدای و ملزم‌ساختن خویش به اجرای حق و شکیبایی ورزیدن در کارها، خواه بر او دشوار آید یاآسان نماید.

آنگاه از لشکریان خود آن را که در نظرت نیکخواه‌ترین آنها به خدا و پیامبر اوو امام توست، به کار برگمار.اینان باید پاکدامن‌ترین و شکیباترین افراد سپاه باشند، دیر خشمناک شوند و چون از آنها پوزش خواهند، آرامش یابند.به ناتوانان، مهربان‌و بر زورمندان، سختگیر باشند. درشتیشان به ستم بر نینگیرد و نرمیشان برجای‌ننشاند.آنگاه به مردم صاحب حسب و خوشنام بپیوند، از خاندانهای صالح که‌سابقه‌ای نیکو دارند و نیز پیوند خود با سلحشوران و دلیران و سخاوتمندان‌و جوانمردان استوار نمای، زیرا اینان مجموعه‌های کرم‌اند و شاخه‌های احسان وخوبی.آنگاه به کارهایشان آنچنان بپرداز که پدر و مادر به کار فرزند خویش‌می‌پردازند.اگر کاری کرده‌ای که سبب نیرومندی آنها شده است، نباید در نظرت بزرگ‌آید و نیز نباید لطف و احسان تو در حق آنان هر چند خرد باشد، در نظرت اندک‌جلوه کند.زیرا لطف و احسان تو سبب می‌شود که نصیحت‌خود از تو دریغ ندارند وبه تو حسن ظن یابند.نباید بدین بهانه، که به کارهای بزرگ می‌پردازی، از کارهای کوچکشان غافل مانی، زیرا الطاف کوچک را جایی است که از آن بهره‌مند می‌شوندو توجه به کارهای بزرگ را هم جایی است که از آن بی‌نیاز نخواهند بود.

باید برگزیده‌ترین سران سپاه تو، در نزد تو، کسی باشد که در بخشش به افراد سپاه‌قصور نورزد و به آنان یاری رساند و از مال خویش چندان بهره‌مندشان سازد که‌هزینه خود و خانواده‌شان را، که بر جای نهاده‌اند، کفایت کند، تا یکدل و یک رای روی‌به جهاد دشمن آورند، زیرا مهربانی تو به آنها دلهایشان را به تو مهربان سازد.و بایدکه بهترین مایه شادمانی والیان برپای‌داشتن عدالت در بلاد باشد و پدید آمدن‌دوستی در میان افراد رعیت.و این دوستی پدید نیاید، مگر به سلامت دلهاشان.ونیکخواهیشان درست نبود، مگر آنگاه که برای کارهای خود بر گرد والیان خود باشندو بار دولت ایشان را بر دوش خویش سنگین نشمارند و از دیر کشیدن‌فرمانرواییشان ملول نشوند.پس امیدهایشان را نیک برآور و پیوسته به نیکیشان‌بستای و رنجهایی را که تحمل کرده‌اند، همواره بر زبان آر، زیرا یاد کردن از کارهای‌نیکشان، دلیران را برمی‌انگیزد و از کارماندگان را به کار ترغیب می‌کند.ان شاء الله. وهمواره در نظر دار که هر یک در چه کاری تحمل رنجی کرده‌اند، تا رنجی را که یکی‌تحمل کرده به حساب دیگری نگذاری و کمتر از رنج و محنتی که تحمل کرده، پاداشش مده.شرف و بزرگی کسی تو را واندارد که رنج اندکش را بزرگ شمری وفرودستی کسی تو را واندارد که رنج‌بزرگش را خرد به حساب آوری.

چون کاری بر تو دشوار گردد و شبهه آمیز شود در آن کار به خدا و رسولش‌رجوع کن.زیرا خدای تعالی به قومی که دوستدار هدایتشان بود، گفته است:«ای‌کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا اطاعت کنید و از رسول و الوالامر خویش فرمان‌برید و چون در امری اختلاف کردید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید به خدا وپیامبر رجوع کنید.»

رجوع به خدا، گرفتن محکمات کتاب اوست و رجوع به رسول، گرفتن سنت‌جامع اوست، سنتی که مسلمانان را گرد می‌آورد و پراکنده نمی‌سازد.و برای داوری‌در میان مردم، یکی از افراد رعیت را بگزین که در نزد تو برتر از دیگران بود.از آن‌کسان، که کارها بر او دشوار نمی‌آید و از عهده کار قضا برمی‌آید.مردی که مدعیان باستیزه و لجاج، رای خود را بر او تحمیل نتوانند کرد و اگر مرتکب خطایی شد، بر آن‌اصرار نورزد و چون حقیقت را شناخت در گرایش به آن درنگ ننماید و نفسش به‌آزمندی متمایل نگردد و به اندک فهم، بی‌آنکه به عمق حقیقت رسد، بسنده نکند.

قاضی تو باید، از هر کس دیگر موارد شبهه را بهتر بشناسد و بیش از همه به‌دلیل متکی باشد و از مراجعه صاحبان دعوا کمتر از دیگران ملول شود و درکشف حقیقت، شکیباتر از همه باشد و چون حکم آشکار شد، قاطع رای دهد.

چرب‌زبانی و ستایش به خودپسندیش نکشاند.از تشویق و ترغیب دیگران به یکی‌از دو طرف دعوا متمایل نشود.چنین کسان اندک به دست آیند، پس داوری مردی‌چون او را نیکو تعهد کن و نیکو نگهدار.و در بذل مال به او، گشاده دستی به‌خرج ده تا گرفتاریش برطرف شود و نیازش به مردم نیفتد.و او را در نزد خود چنان‌منزلتی ده که نزدیکانت درباره او طمع نکنند و در نزد تو از آسیب دیگران در امان‌ماند.

در این کار، نیکو نظر کن که این دین در دست‌بدکاران اسیر است.از روی هوا وهوس در آن عمل می‌کنند و آن را وسیله طلب دنیا قرار داده‌اند.

در کار کارگزارانت ‌بنگر و پس از آزمایش به کارشان برگمار، نه به سبب دوستی باآنها.و بی‌مشورت دیگران به کارشان مگمار، زیرا به رای خود کار کردن و از دیگران‌مشورت نخواستن، گونه‌ای از ستم و خیانت است.کارگزاران شایسته را در میان‌گروهی بجوی که اهل تجربت و حیا هستند و از خاندانهای صالح، آنها که در اسلام‌سابقه‌ای دیرین دارند.اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظتر است و ازطمعکاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند. در ارزاقشان بیفزای، زیرا فراوانی ارزاق، آنان را بر اصلاح خود نیرو دهد و ازدست اندازی به مالی که در تصرف دارند، باز می‌دارد.و نیز برای آنها حجت است، اگر فرمانت را مخالفت کنند یا در امانت تو‌خللی پدید آورند.پس در کارهایشان تفقدکن و کاوش نمای و جاسوسانی از مردم راستگوی و وفادار به خود بر آنان بگمار.

زیرا مراقبت نهانی تو در کارهایشان آنان را به رعایت امانت و مدارا در حق رعیت‌وامی‌دارد.و بنگر تا یاران کارگزارانت تو را به خیانت نیالایند.هر گاه یکی از ایشان‌دست‌به خیانت گشود و اخبار جاسوسان در نزد تو به خیانت او گرد آمد و همه بدان‌گواهی دادند، همین خبرها تو را بس بود.باید به سبب خیانتی که کرده تنش را به ‌تنبیه بیازاری و از کاری که کرده است، بازخواست نمایی.سپس، خوار و ذلیلش‌سازی و مهر خیانت‌بر او زنی و ننگ تهمت را بر گردنش آویزی.

در کار خراج نیکو نظر کن، به گونه‌ای که به صلاح خراجگزاران باشد.زیرا صلاح‌کار خراج و خراجگزاران، صلاح کار دیگران است و دیگران حالشان نیکو نشود، مگربه نیکوشدن حال خراجگزاران، زیرا همه مردم روزی خوار خراج و خراجگزارانند‌.

ولی باید بیش از تحصیل خراج در اندیشه زمین باشی، زیرا خراج حاصل نشود، مگربه آبادانی زمین و هر که خراج طلبد و زمین را آباد نسازد، شهرها و مردم را هلاک کرده‌است و کارش استقامت نیابد، مگر اندکی.هرگاه از سنگینی خراج یا آفت محصول یابریدن آب یا نیامدن باران یا دگرگون شدن زمین، چون در آب فرو رفتن آن یا بی‌آبی، شکایت نزد تو آوردند، از هزینه و رنجشان بکاه، آنقدر که امید می‌داری که کارشان راسامان دهد.و کاستن از خراج بر تو گران نیاید، زیرا اندوخته‌ای شود برای آبادانی بلادتو و زیور حکومت تو باشد، که ستایش آنها را به خود جلب کرده‌ای و سبب‌شادمانی دل تو گردد، که عدالت را در میانشان گسترده‌ای و به افزودن ارزاقشان و به‌آنچه در نزد ایشان اندوخته‌ای از آسایش خاطرشان و اعتمادشان به دادگری خود ومدارا در حق ایشان، برای خود تکیه‌گاهی استوار ساخته‌ای.چه بسا کارها پیش آیدکه اگر رفع مشکل را بر عهده آنها گذاری، به خوشدلی به انجامش رسانند.زیرا چون‌بلاد آباد گردد، هر چه بر عهده مردمش نهی، انجام دهند که ویرانی زمین را تنگدستی‌مردم آن سبب شود و مردم زمانی تنگدست گردند که همت والیان، همه گردآوردن مال بود و به ماندن خود بر سر کار اطمینان نداشته باشند و از آنچه مایه عبرت است، سود برنگیرند.

سپس، به دبیرانت نظر کن و بهترین آنان را بر کارهای خود بگمار و نامه‌هایی راکه در آن تدبیرها و اسرار حکومتت آمده است، از جمع دبیران، به کسی اختصاص ده‌که به اخلاق از دیگران شایسته‌تر باشد.از آن گروه که اکرام تو سرمستش نسازدیا چنان دلیرش نکند که در مخالفت‌با تو، بر سر جمع سخن گوید و غفلتش سبب‌نشود که نامه‌های عاملانت را به تو نرساند یا در نوشتن پاسخ درست تو به آنها درنگ‌روا دارد، یا در آنچه برای تو می‌ستاند یا از سوی تو می‌دهد، سهل‌انگاری کند، یاپیمانی را که به سود تو بسته، سست گرداند و از فسخ پیمانی که به زیان توست، ناتوان باشد.دبیر باید به پایگاه و مقام خویش در کارها آگاه باشد زیرا کسی که مقدارخویش را نداند، به طریق اولی، مقدار دیگران را نتواند شناخت.مباد که در گزینش‌آنها بر فراست و اعتماد و حسن ظن خود تکیه کنی.زیرا مردان با ظاهر آرایی و نیکوخدمتی، خویشتن را در چشم والیان عزیز گردانند.ولی، در پس این ظاهر آراسته وخدمت نیکو، نه نشانی از نیکخواهی است و نه امانت.

دبیرانت را به کارهایی که برای حکام پیش از تو بر عهده داشته‌اند، بیازمای و از آن‌میان، بهترین آنها را که در میان مردم اثری نیکوتر نهاده‌اند و به امانت چهره‌ای‌شناخته‌اند، اختیار کن.که اگر چنین کنی این کار دلیل نیکخواهی تو برای خداونداست و هم به آن کس که کار خود را بر عهده تو نهاده.بر سر هر کاری از کارهای خوداز میان ایشان، رئیسی برگمار.کسی که بزرگی کار مقهورش نسازد و بسیاری آنهاسبب پراکندگی خاطرش نشود.اگر در دبیران تو عیبی یافته شود و تو از آن غفلت‌کرده باشی، تو را به آن بازخواست کنند.

اینک سفارش مرا در حق بازرگانان و پیشه‌وران بپذیر و درباره آنها به کارگزارانت‌نیکو سفارش کن.خواه آنها که بر یک جای مقیم‌اند و خواه آنها که با سرمایه خویش‌این سو و آن سو سفر کنند و با دسترنج‌خود زندگی نمایند.زیرا این گروه، خود مایه‌های منافع‌اند و اسباب رفاه و آسودگی و به دست آورندگان آن از راههای دشوارو دور و خشکی و دریا و دشتها و کوهساران و جایهایی که مردم در آن جایها گردنیایند و جرئت رفتن به آن جایها ننمایند.اینان مردمی مسالمت‌جوی‌اند که نه ازفتنه‌گریهایشان بیمی است و نه از شر و فسادشان وحشتی.در کارشان نظر کن، خواه‌در حضرت تو باشند یا در شهرهای تو.با اینهمه بدان که بسیاری از ایشان را روشی‌ناشایسته است و حریص‌اند و بخیل.احتکار می‌کنند و به میل خود برای کالای خودبها می‌گذارند، با این کار به مردم زیان می‌رسانند و برای والیان هم مایه ننگ و عیب‌هستند.

پس از احتکار منع کن که رسول الله(صلی الله علیه و آله)از آن منع کرده است وباید خرید و فروش به آسانی صورت گیرد و بر موازین عدل، به گونه‌ای که در بها، نه ‌فروشنده زیان بیند و نه بر خریدار اجحاف شود.پس از آنکه احتکار را ممنوع‌داشتی، اگر کسی باز هم دست‌به احتکار کالا زد، کیفرش ده و عقوبتش کن تا سبب‌عبرت دیگران گردد ولی کار به اسراف نکشد.

خدا را، خدا را، در باب طبقه فرودین:کسانی که بیچارگان‌اند از مساکین ونیازمندان و بینوایان و زمینگیران.در این طبقه، مردمی هستند سائل و مردمی‌هستند، که در عین نیاز روی سؤال ندارند.خداوند حقی برای ایشان مقرر داشته و ازتو خواسته است که آن را رعایت کنی، پس، در نگهداشت آن بکوش.برای اینان دربیت المال خود حقی مقرر دار و نیز بخشی از غلات اراضی خالصه اسلام را، در هرشهری، به آنان اختصاص ده.زیرا برای دورترینشان همان حقی است که‌نزدیکترینشان از آن برخوردارند.و از تو خواسته‌اند که حق همه را، اعم از دور ونزدیک، نیکو رعایت کنی.سرمستی و غرور، تو را از ایشان غافل نسازد، زیرا این‌بهانه که کارهای خرد را به سبب پرداختن به کارهای مهم و بزرگ از دست هشتن، هرگز پذیرفته نخواهد شد. پس مت‌خود را از پرداختن به نیازهایشان دریغ مدار و به تکبر بر آنان چهره‌دژم منمای و کارهای کسانی را که به تو دست نتوانند یافت، خود، تفقد و بازجست‌نمای.اینان مردمی هستند که در نظر دیگران بیمقدارند و مورد تحقیر رجال‌حکومت.کسانی از امینان خود را که خدای ترس و فروتن باشند، برای نگریستن درکارهایشان برگمار تا نیازهایشان را به تو گزارش کنند.

با مردم چنان باش، که در روز حساب که خدا را دیدار می‌کنی، عذرت پذیرفته‌آید که گروه ناتوانان و بینوایان به عدالت تو نیازمندتر از دیگران‌اند و چنان باش که‌برای یک یک آنان در پیشگاه خداوندی، در ادای حق ایشان، عذری توانی داشت.

تیمار دار یتیمان باش و غمخوار پیران از کار افتاده که بیچاره‌اند و دست‌سؤال پیش‌کس دراز نکنند و این کار بر والیان دشوار و گران است و هرگونه حقی دشوار و گران‌آید.و گاه باشد که خداوند این دشواریها را برای کسانی که خواستار عاقبت نیک‌هستند، آسان می‌سازد.آنان خود را به شکیبایی وامی‌دارند و به وعده راست‌خداوند، درباره خود اطمینان دارند.

برای کسانی که به تو نیاز دارند، زمانی معین کن که در آن فارغ از هر کاری به آنان‌پردازی. برای دیدار با ایشان به مجلس عام بنشین، مجلسی که همگان در آن حاضرتوانند شد و، برای خدایی که آفریدگار توست، در برابرشان فروتنی نمایی و بفرمای‌تا سپاهیان و یاران و نگهبانان و پاسپانان به یک سو شوند، تا سخنگویشان بی‌هراس‌و بی‌لکنت زبان سخن خویش بگوید.که من از رسول الله(صلی الله علیه و آله) بارها شنیدم که می‌گفت:پاک و آراسته نیست امتی که در آن امت، زیردست نتواند بدون‌لکنت زبان حق خود را از قوی دست‌بستاند.پس تحمل نمای، درشتگویی یا عجزآنها را در سخن گفتن.و تنگ حوصلگی و خودپسندی را از خود دور ساز تا خداونددرهای رحمتش را به روی تو بگشاید و ثواب طاعتش را به تو عنایت فرماید.اگرچیزی می‌بخشی، چنان بخش که گویی تو را گوارا افتاده است و اگر منع می‌کنی، باید که منع تو با مهربانی و پوزشخواهی همراه بود. سپس کارهایی است که باید خود به انجام دادنشان پردازی. از آن جمله، پاسخ‌دادن است‌به کارگزاران در جایی که دبیرانت درمانده شوند.دیگر برآوردن نیازهای‌مردم است در روزی که بر تو عرضه می‌شوند، ولی دستیارانت در ادای آنها درنگ وگرانی می‌کنند.کار هر روز را در همان روز به انجام رسان، زیرا هر روز را کاری است‌خاص خود.

بهترین وقتها و بیشترین ساعات عمرت را برای آنچه میان تو و خداست، قرارده اگر چه در همه وقتها، کار تو برای خداست، هرگاه نیتت صادق باشد و رعیت را درآن آسایش رسد.

باید در اقامه فرایضی، که خاص خداوند است، نیت‌خویش خالص گردانی و دراوقاتی باشد که بدان اختصاص دارد.پس در بخشی از شبانه‌روز، تن خود را درطاعت‌خدای بگمار و اعمالی را که سبب نزدیکی تو به خدای می‌شود به انجام‌رسان و بکوش تا اعمالت‌بی‌هیچ عیب و نقصی گزارده آید، هر چند، سبب فرسودن‌جسم تو گردد.چون با مردم نماز می‌گزاری، چنان مکن که آنان را رنجیده سازی یانمازت را ضایع گردانی، زیرا برخی از نمازگزاران بیمارند و برخی نیازمند.ازرسول الله(صلی الله علیه و آله)هنگامی که مرا به یمن می‌فرستاد، پرسیدم که‌چگونه با مردم نمازگزارم؟فرمود:به قدر توان ناتوانترین آنها و بر مؤمنان مهربان‌باش.

به هر حال، روی پوشیدنت از مردم به دراز نکشد، زیرا روی پوشیدن والیان ازرعیت‌خود، گونه‌ای نامهربانی است‌به آنها و سبب می‌شود که از امور ملک آگاهی‌اندکی داشته باشند.اگر والی از مردم رخ بپوشد، چگونه تواند از شوربختیها ورنجهای آنان آگاه شود.آن وقت، بسا بزرگا، که در نظر مردم خرد آید و بسا خردا، که‌بزرگ جلوه کند و زیبا، زشت و زشت، زیبا نماید و حق و باطل به هم بیامیزند.زیراوالی انسان است و نمی‌تواند به کارهای مردم که از نظر او پنهان مانده، آگاه گردد. و حق را هم نشانه‌هایی نیست که به آنها انواع راست از دروغ شناخته شود.و تویکی از این دو تن هستی:یا مردی هستی در اجرای حق گشاده‌دست و سخاوتمند، پس چرا باید روی پنهان داری و از ادای حق واجبی که بر عهده توست دریغ فرمایی‌و در کار نیکی، که باید به انجام رسانی، درنگ روا داری.یا مردی هستی که‌هیچ خواهشی را و نیازی را برنمی‌آوری، در این حال، مردم، دیگر از تو چیزی‌نخواهند و از یاری تو نومید شوند، با اینکه نیازمندیهای مردم برای تو رنجی‌پدید نیاورد، زیرا آنچه از تو می‌خواهند یا شکایت از ستمی است ‌یا درخواست ‌عدالت در معاملتی.

و بدان، که والی را خویشاوندان و نزدیکان است و در ایشان خوی برتری‌جویی‌و گردنکشی است و در معاملت‌با مردم رعایت انصاف نکنند.ریشه ایشان را با قطع‌موجبات آن صفات قطع کن.به هیچیک از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی را به‌اقطاع مده، مبادا به سبب نزدیکی به تو، پیمانی بندند که صاحبان زمینهای‌مجاورشان را در سهمی که از آب دارند یا کاری که باید به اشتراک انجام دهند، زیان‌برسانند و بخواهند بار زحمت‌خود بر دوش آنان نهند.پس لذت و گوارایی، نصیب‌ایشان شود و ننگ آن در دنیا و آخرت بهره تو گردد.اجرای حق را درباره هر که باشد، چه خویشاوند و چه بیگانه، لازم بدار و در این کار شکیبایی به خرج ده که خداوندپاداش شکیبایی تو را خواهد داد.هر چند، در اجرای عدالت، خویشاوندان و نزدیکان‌تو را زیان رسد. پس چشم به عاقبت دار، هر چند، تحمل آن بر تو سنگین آید که‌عاقبتی نیک و پسندیده است.

اگر رعیت‌بر تو به ستمگری گمان برد، عذر خود را به آشکارا با آنان در میانه نه وبا این کار از بدگمانیشان بکاه، که چون چنین کنی، خود را به عدالت پروده‌ای و بارعیت مدارا نموده‌ای. عذری که می‌آوری سبب می‌شود که تو به مقصود خود رسی‌و آنان نیز به حق راه یابند. اگر دشمنت تو را به صلح فراخواند، از آن روی برمتاب که خشنودی خدای در آن‌نهفته است.صلح سبب بر آسودن سپاهیانت‌شود و تو را از غم و رنج‌برهاند وکشورت را امنیت‌بخشد.ولی، پس از پیمان صلح، از دشمن برحذر باش و نیک‌برحذر باش.زیرا دشمن، چه بسا نزدیکی کند تا تو را به غفلت فرو گیرد.پس‌دوراندیشی را از دست منه و حسن ظن را به یک سو نه و اگر میان خود و دشمنت‌پیمان دوستی بستی و امانش دادی به عهد خویش وفا کن و امانی را که داده‌ای، نیک، رعایت نمای.

در برابر پیمانی که بسته‌ای و امانی که داده‌ای خود را سپر ساز، زیرا هیچ یک ازواجبات خداوندی که مردم با وجود اختلاف در آرا و عقاید، در آن همداستان وهمرای هستند، بزرگتر از وفای به عهد و پیمان نیست.حتی مشرکان هم وفای به‌عهد را در میان خود لازم می‌شمردند، زیرا عواقب ناگوار غدر و پیمان شکنی رادریافته بودند.پس در آنچه بر عهده گرفته‌ای، خیانت مکن و پیمانت را مشکن وخصمت را به پیمان مفریب.زیرا تنها نادانان شقی در برابر خدای تعالی، دلیری کنند.

خداوند پیمان و زینهار خود را به سبب رحمت و محبتی، که بر بندگان خود دارد، امان قرار داده و آن را چون حریمی ساخته که در سایه‌سار استوار آن زندگی کنند و به‌جوار آن پناه آورند.پس نه خیانت را جایی برای خودنمایی است و نه فریب را و نه‌حیله‌گری را.پیمانی مبند که در آن تاویل را راه تواند بود و پس از بستن و استوارکردن پیمان برای بر هم زدنش به عبارتهای دو پهلو که در آنها ایهامی باشد، تکیه‌منمای.و مبادا که سختی اجرای پیمانی که بر گردن گرفته‌ای و باید عهد خدا را در آن‌رعایت کنی، تو را به شکستن و فسخ آن وادارد، بی‌آنکه در آن حقی داشته باشی.

زیرا پایداری تو در برابر کار دشواری که امید به گشایش آن بسته‌ای و عاقبت‌خوشش‌را چشم می‌داری، از غدری که از سرانجامش بیمناک هستی بسی بهتر است.و نیز به‌از آن است که خداوندت بازخواست کند و راه طلب بخشایش در دنیا و آخرت بر توبسته شود.

بپرهیز از خونها و خونریزیهای بناحق.زیرا هیچ چیز، بیش از خونریزی بناحق، موجب کیفر خداوند نشود و بازخواستش را سبب نگردد و نعمتش را به زوال نکشد و رشته عمر را نبرد. خداوند سبحان، چون در روز حساب به داوری در میان مردم‌پردازد، نخستین داوری او درباره خونهایی است که مردم از یکدیگر ریخته‌اند.پس‌مباد که حکومت‌خود را با ریختن خون حرام تقویت کنی، زیرا ریختن چنان خونی‌نه تنها حکومت را ناتوان و سست‌سازد، بلکه آن را از میان برمی‌دارد یا به دیگران‌می‌سپارد.اگر مرتکب قتل عمدی شوی، نه در برابر خدا معذوری، نه در برابر من، زیراقتل عمد موجب قصاص می‌شود.اگر به خطایی دچار گشتی و کسی را کشتی یاتازیانه‌ات، یا شمشیرت، یا دستت در عقوبت از حد درگذرانید یا به مشت زدن و یابالاتر از آن، به ناخواسته، مرتکب قتلی شدی، نباید گردنکشی و غرور قدرت تومانع آید که خونبهای مقتول را به خانواده‌اش بپردازی.

از خودپسندی و از اعتماد به آنچه موجب اعجابت‌شده و نیز از دلبستگی به‌ستایش و چرب‌زبانیهای دیگران، پرهیز کن، زیرا یکی از بهترین فرصتهای شیطان‌است‌برای تاختن تا کردارهای نیکوی نیکوکاران را نابود سازد.زنهار از اینکه به‌احسان خود بر رعیت منت گذاری یا آنچه برای آنها کرده‌ای، بزرگش شماری یا وعده‌دهی و خلاف آن کنی.زیرا منت نهادن احسان را باطل کند و بزرگ شمردن کار، نورحق را خاموش گرداند و خلف وعده، سبب برانگیختن خشم خدا و مردم شود.

خدای تعالی می فرماید:خداوند سخت‌به خشم می‌آید که چیزی بگویید و به جای‌نیاورید.

از شتاب کردن در کارها پیش از رسیدن زمان آنها بپرهیز و نیز، از سستی در انجام‌دادن کاری که زمان آن فرا رسیده است و از لجاج و اصرار در کاری که سررشته‌اش ‌ناپیدا بود و از سستی کردن در کارها، هنگامی که راه رسیدن به هدف باز و روشن‌است، حذر نمای.پس هر چیز را به جای خود بنه و هر کار را به هنگامش به انجام‌رسان.

و بپرهیز از اینکه به خود اختصاص دهی، چیزی را که همگان را در آن حقی است‌یا خود را به نادانی زنی در آنچه توجه تو به آن ضروری است و همه از آن آگاه‌اند.زیرابزودی آن را از تو می‌ستانند و به دیگری می‌دهند.زودا که حجاب از برابر دیدگانت‌برداشته خواهد شد و بینی که داد مظلومان را از تو می‌ستانند.به هنگام خشم‌خویشتندار باش و از شدت تندی و تیزی خود بکاه و دست‌به روی کس بر مدار وسخن زشت‌بر زبان میاور و از اینهمه، خود را در امان دار باز ایستادن ازدشنامگویی و به تاخیرافکندن قهر خصم، تا خشمت فرو نشیند و زمام اختیارت به‌دستت آید، و تو بر خود مسلط نشوی مگر آنگاه که بیشتر همت‌یاد بازگشت‌به‌سوی پروردگارت شود.

بر تو واجب آمد که همواره به یاد داشته باشی، آنچه که بر والیان پیش از تو رفته‌است، از حکومت عادلانه‌ای که داشته‌اند یا سنت نیکویی که نهاده‌اند یا چیزی ازپیامبر، (صلی الله علیه و آله)که آورده‌اند یا فریضه‌ای که در کتاب خداست و آن رابرپای داشته‌اند.پس اقتدا کنی به آنچه ما بدان عمل می‌کرده‌ایم و بکوشی تا از هر چه‌در این عهدنامه بر عهده تو نهاده‌ام و حجت‌خود در آن بر تو استوار کرده‌ام، پیروی‌کنی، تا هنگامی که نفست‌به هوا و هوس شتاب آرد، بهانه‌ای نداشته باشی.و جزخدای کس نیست که از بدی نگهدارد و به نیکی توفیق دهد.

از وصایا و عهود رسول الله(صلی الله علیه و آله)با من ترغیب به نماز بود ودادن زکات و مهربانی با غلامانتان.و من این عهدنامه را که برای تو نوشته‌ام به‌وصیت او پایان می‌دهم و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم.

از خدای می‌طلبم که به رحمت واسعه خود و قدرت عظیمش در برآوردن هرمطلوبی مرا و تو را توفیق دهد به چیزی که خشنودیش در آن است، از داشتن عذری‌آشکار در برابر او و آفریدگانش و آوازه نیک در میان بندگانش و نشانه‌های نیک دربلادش و کمال نعمت او و فراوانی کرمش.و اینکه کار من و تو را به سعادت وشهادت به پایان رساند، به آنچه در نزد اوست مشتاقیم. و السلام علی رسول الله‌صلی الله علیه و آله الطیبین الطاهرین

نامه امام علي (ع) به مالک اشتر (متن انگليسي)

Imam Ali's Letter to Malik Ashtar

This script reads: "Ali Ibn Abi Talib, radiya' llah Ta'aala anhu wa-Karrama wajhahu." (Ali Bin Abi Talib, may God Almighty be pleased with him and honor him.) The script is Tawqi', structured into the shape of a lion.
The Richest Treasure
Be it known to you, O, Malik, that I am sending you as Governor to a country which in the past has experienced both just and unjust rule. Men will scrutinize your actions with a searching eye, even as you used to scrutinize the actions of those before you, and speak of you even as you did speak of them. The fact is that the public speak well of only those who do good. It is they who furnish the proof of your actions. Hence the richest treasure that you may covet would be the treasure of good deeds. Keep your desires under control and deny yourself that which you have been prohibited from, for, by such abstinence alone, you will be able to distinguish between what is good to them and what is not.
Develop in your heart the feeling of love for your people and let it be the source of kindliness and blessing to them. Do not behave with them like a barbarian, and do not appropriate to yourself that which belongs to them. Remember that the citizens of the state are of two categories. They are either your brethren in religion or your brethren in kind. They are subject to infirmities and liable to commit mistakes. Some indeed do commit mistakes. But forgive them even as you would like God to forgive you. Bear in mind that you are placed over them, even as I am placed over you. And then there is God even above him who has given you the position of a Governor in order that you may look after those under you and to be sufficient unto them. And you will be judged by what you do for them.
Do not set yourself against God, for neither do you possess the strength to shield yourself against His displeasure, nor can you place yourself outside the pale of His mercy and forgiveness. Do not feel sorry over any act of forgiveness, nor rejoice over any punishment that you may mete out to any one. Do not rouse yourself to anger, for no good will come out of it.
Do not say: "I am your overlord and dictator, and that you should, therefore, bow to my commands", as that will corrupt your heart, weaken your faith in religion and create disorder in the state. Should you be elated by power, ever feel in your mind the slightest symptoms of pride and arrogance, then look at the power and majesty of the Divine governance of the Universe over which you have absolutely no control. It will restore the sense of balance to your wayward intelligence and give you the sense of calmness and affability. Beware! Never put yourself against the majesty and grandeur of God and never imitate His omnipotence; for God has brought low every rebel of God and every tyrant of man.
Let your mind respect through your actions the rights of God and the rights of man, and likewise, persuade your companions and relations to do likewise. For, otherwise, you will be doing injustice to yourself and injustice to humanity. Thus both man and God will turn unto your enemies. There is no hearing anywhere for one who makes an enemy of God himself. He will be regarded as one at war with God until he feels contrition and seeks forgiveness. Nothing deprives man of divine blessings or excites divine wrath against him more easily than cruelty. Hence it is, that God listens to the voice of the oppressed and waylays the oppressor.
The Common Man
Maintain justice in administration and impose it on your own self and seek the consent of the people, for, the discontent of the masses sterilizes the contentment of the privileged few and the discontent of the few looses itself in the contentment of the many. Remember the privileged few will not rally round you in moments of difficulty: they will try to side-track justice, they will ask for more than what they deserve and will show no gratitude for favors done to them. They will feel restive in the face of trials and will offer no regret for their shortcomings. It is the common man who is the strength of the State and Religion. It is he who fights the enemy. So live in close contact with the masses and be mindful of their welfare.
Keep at a distance him who peers into the weaknesses of others. After all, the masses are not free from weaknesses. It is the duty of the ruler to shield them. Do not bring to light that which is hidden, but try to remove those weaknesses which have been brought to light. God is watchful of everything that is hidden from you, and He alone will deal with it. To the best of your ability cover the weaknesses of the public, and God will cover the weaknesses in you which you are anxious to keep away from their eye. Unloose the tangle of mutual hatred between the public and the administration and remove all those causes which may give rise to strained relations between them. Protect yourself from every such act as may not be quite correct for you. Do not make haste in seeking confirmation of tale-telling, for, the tale-teller is a deceitful person appearing in the garb of a friend.
The Counselors
Never take counsel of a miser, for he will vitiate your magnanimity and frighten you of poverty. Do not take counsel of a coward also, for, he will cheat you of your resolves. Do not take counsel of the greedy too: for he will instill greed in you and turn you into a tyrant. Miserliness, cowardice and greed deprive man of his trust in God.
The worst of counselors is he who has served as a counselor to unjust rulers and shared their crimes. So, never let men who have been companions of tyrants or shared their crimes be your counselors. You can get better men than these, men gifted with intelligence and foresight, but unpolluted by sin, men who have never aided a tyrant in his tyranny or a criminal in his crime. Such men will never be a burden on you. On the other hand, they will be a source of help and strength to you at all times. They will be friends to you and strangers to your enemies. Choose such men alone for companionship both in privacy and in the public. Even among these, show preference to them who have a habitual regard for truth however trying to you at times their truth may prove to be, and who offer you no encouragement in the display of tendencies which God does not like his friends to develop.
Keep close to you the upright, and the God fearing, and make clear to them that they are never to flatter you and never to give you credit for any good that you may not have done: for, the tolerance of flattery and unhealthy praise stimulates pride in man makes him arrogant.
Do not treat the good and the bad alike. That will deter the good from doing good, and encourage the bad in their bad pursuits. Recompense every one according one's deserts. Remember that mutual trust and good will between the ruler and the ruled are bred only through benevolence, justice and service. So, cultivate good-will amongst the people; for their good-will alone will save you from troubles. Your benevolence to them will be repaid by their trust in you, and your ill-treatment by their ill-will.
Do not disregard the noble traditions set by our forbearers which have promoted harmony and progress among the people; and do not initiate anything which might minimize their usefulness. The men who had established these noble traditions have had their reward; but responsibility will be yours if they are disturbed. Try always to learn something from the experience of the learned and the wise, and frequently consult them in state matters so that you might maintain the peace and good-will which your predecessors had established in the land.
The Different Classes of People
Remember that the people are composed of different classes. The progress of one is dependent on the progress of every other; and none can afford to be independent of the other. We have the Army formed of the soldiers of God, we have our civil officers and their establishments, our judiciary, our revenue collectors and our public relation officers. The general public itself consists of Muslims and Zimmis and among them of merchants and craftsmen, the unemployed and the indigent. God has prescribed for them their several rights, duties and obligations. They are all defined and preserved in the Book of God and in the traditions of his Prophet.
The army, by the grace of God, is like a fortress to the people and lends dignity to the state. It upholds the prestige of the Faith and maintains the peace of the country. Without it the state cannot stand. In its turn, it cannot stand without the support of the state. Our soldiers have proved strong before the enemy because of the privilege God has given them to fight for Him; but they have their material needs to fulfil and have therefore to depend upon the income provided for them from the state revenue. The military and civil population who pay revenue, both need the co-operation of others -the judiciary, civil officers and their establishment. The Qazi administers civil and criminal law; the civil officers collect revenue and attend to civil administration with the assistance of their establishment. And then there are the tradesmen and the merchants who add to the revenue of the state. It is they who run the markets and are in a better position than others to discharge social obligations. And then there is the class of the poor and the needy, whose maintenance is an obligation on the other classes. God has given appropriate opportunity of service to one and all; and then there are the rights of all these classes over the administration which the administrator has to meet with an eye on the good of the entire population, a duty which he cannot fulfill properly unless he takes personal interest in its execution and seeks help from God. Indeed it is obligatory on him to impose this duty on himself and to bear with patience the inconveniences and difficulties incidental to his task.
The Army
Be particularly mindful of the welfare of those in the army who in your opinion, are staunchly faithful to their God and Prophet and loyal to their chief, and who in the hour of passion can restrain themselves and listen coolly to sensible remonstrance, and who can succor the weak and smite the strong, whom violent provocation will not throw into violent temper and who will not falter at any stage.
Keep yourself in close contact with the families of established reputation and integrity with a glorious past, and draw to yourself men brave and upright in character, generous and benevolent in disposition; for such are the salt of society.
Care for them with the tenderness with which you care for your children, and do not talk before them of any good that you might have done to them, nor disregard any expression of affection which they show in return; for, such conduct inspires loyalty, devotion and goodwill. Attend to every little of their wants not resting content with what general help that you might have given to them, for sometimes, timely attention to a little want of theirs brings them immense relief. Surely these people will not forget you in your own hour of need.
It behooves you to select for your Commander-in-chief one who imposes on himself as a duty, the task of rendering help to his men, and who can excel in kindness every other officer who has to attend to the needs of the men under him, and look after their families when they are away from their homes; so much so, that the entire army should feel united in their joys and in their sorrows. The unity of purpose will give them added strength against the enemy. Continue to maintain a kindly attitude towards them so that they might feel attached to you. The fact is that the real happiness of the administrators and their most pleasant comfort lies in establishing justice in the state and maintaining affectionate relations with the people. Their sincerity of feeling is expressed in the love and regard they show to you, on which alone depends the safety of the administrators.
Your advices to the army will be of no avail, unless and until you show affection to both men and officers, in order that they might not regard the Government as an oppressive burden or contribute to its downfall.
Continue to satisfy their needs and praise them over and over again for what services they have rendered. Such an attitude, God willing will inspire the brave to braver actions and induce the timid to deeds of bravery.
Try to enter into the feelings of others and do not foist the mistake of one over another and do not grudge dispensing appropriate rewards. See to it you do not show favors to one who has done nothing but merely counts on his family position; and do not withhold proper rewards from one who has done great deeds simply because he holds a low position in life.
The Real Guidance
Turn to God and to His prophet for guidance whenever you feel uncertain as to what you have to do. There is the commandment of God delivered to those people who He wishes to guide aright: "O people of the Faith! Obey God and obey His prophet and those from among you who hold authority over you. And refer to God and His prophet whenever there is difference of opinion among you. To turn to God is in reality to consult the Book of God; and to turn to the prophet is t follow his universally accepted traditions.
Chief Judge
Select for your chief judge one from the people who is by far the best among them -one who is not obsessed with domestic worries, one who cannot be intimidated, one who does not err to often, one who does not turn back from a right path once he finds it, one who is not self-centered or avaricious, one who will not decide before knowing full facts, one who will weigh wit care every attendant doubt and pronounce a clear verdict after taking everything into full consideration, one who will not grow restive over the arguments of advocates and who will examine with patience every new disclosure of fact and who will be strictly impartial in his decision, one who flattery cannot mislead or one who does not exult over his position. But it is not easy to find such men.
Once you have selected the right man for the office, pay him handsomely enough, to let him live in comfort and in keeping with his position, enough to keep him above temptations. Give him a position in your court so high none can even dream of coveting it and so high that neither back-biting nor intrigue can touch him.
Subordinate Judiciary
Beware! The utmost carefulness is to be exercised in his selection: for it is this high office which adventurous self-seekers aspire to secure and exploit in their selfish interests. After the selection of your chief judge, give careful consideration to the selection of other officers. Confirm them in their appointments after approved apprenticeship and probation. Never select men for responsible posts either out of any regard for personal connections or under any influence, for, that might lead to injustice and corruption.
Of these select for higher posts men of experience, men firm in faith and belonging to good families. Such men will not fall an easy prey to temptations and will discharge their duties with an eye on the abiding good of others. Increase their salaries to give them a contented life. A contented living is a help to self-purification. They will not feel the urge to tax the earnings of their subordinates for their own upkeep. They will then have no excuse either to go against your instructions or misappropriate state funds. Keep to watch over them without their knowledge, loyal and upright men. Perchance they may develop true honesty and true concern for the public welfare. But whenever any of them is accused of dishonesty and the guilt is confirmed by the report of your secret service, then regard this as a sufficient to convict him. Let the punishment be corporal and let that be dealt in the public at an appointed place of degradation.
Revenue Administration
Great care is to be exercised in revenue administration, to ensure the prosperity of those who pay the revenue to the state; for it is on their prosperity depends the prosperity of others, particularly the prosperity of the masses. Indeed, the state exists on its revenue. You should regard the proper upkeep of the land in cultivation as of greater importance than the collection of revenue, for revenue cannot be derived except by making the land productive. He who demands revenue without helping the cultivator to improve his land, inflicts unmerited hardship on the cultivator and ruins the State. The rule of such a person does not last long. If the cultivators ask for reduction of their land cess for having suffered from epidemics or drought or excess of rains or the barrenness of the soil or floods damaging to their barrenness of the soil or foods damaging to their crops, then, reduce the cess accordingly, so that their condition might improve. Do not mind the loss of revenue on that account for that will return to you one day manifold in the hour of greater prosperity of the land and enable you to improve the condition of your towns and to raise the prestige of your state. You will be the object of universal praise. The people will believe in your sense of justice. The confidence which they will place in you in consequence will prove your strength, as they will be found ready to share your burdens.
You may settle down on the land any number of people, but discontent will overtake them if the land is not improved. The cause of the cultivator's ruin is the rulers who are bent feverishly on accumulating wealth at all costs, out of the fear that their rule might not last long. Such are the people who do not learn from examples or precedents.
Clerical Establishment
Keep an eye on your establishment and your scribes; and select the best among them for your confidential correspondence such among these as possess high character and deserve your full confidence, men who may not exploit their privileged position to go against you and who may not grow neglectful of their duties and who in the drafting of treaties may not succumb to external temptation and harm your interests, or fail to render you proper assistance and to save you from trouble, and who in carrying out their duties can realize their serious responsibilities, for he who does not realize his own responsibilities can hardly appraise the reprehensibilities of others. Do not select men for such work merely on the strength of your first impressions of your affection or good faith; for as a matter of fact; the pretensions of a good many who are really devoid of honesty and good breeding may cheat even the intelligence of rulers. Selection should be made after due probation which should be the test of righteousness. In making direct appointments from people, see to it that those selected possess influence with the people and who enjoy the reputation of being honest; for such selection is agreeable to God and the ruler. For every department of administration, let there be a head, whom no trying task might cause worry and no pressure of work annoy.
And remember that every weakness of any one among your establishment and scribe which you may overlook will be written down against you in your scroll of deeds.

Trade and Industry
Adopt useful schemes placed before those engaged in trade and industry and help them with wise counsels. Some of them live in towns, and some move from place to place with their wares and tools and earn their living by manual labor. Trade and Industry are sources of profit to the State. While the general public is not inclined to bear the strain, those engaged in these professions take the trouble to collect commodities from far and near, from land and from across the sea, and from mountains and forests and naturally derive benefits.
It is this class of peace loving people from whom no disturbance need be feared. They love peace and order; indeed they are incapable of creating disorder. Visit every part of the country and establish personal contact with this class, and inquire into their condition. But bear in mind that a good many of them are intensely greedy and are inured to bad dealings. They hoard grain and try to sell it at a high price; and this is most harmful to the public. It is a blot on the name of the ruler not to fight this evil. Prevent them from hoarding; for the Prophet of God -Peace be upon him - had prohibited it. And see to it that trade is carried on with the utmost ease, that the scales are evenly held and that prices are so fixed that neither the seller nor the buyer is put to a loss. And if inspite of your warning, should anyone go against your commands and commit the crime of hoarding, then deal him appropriately with severe punishment.
The Poor
Beware! Fear God when dealing with the problem of the poor who have non to patronize, who are forlorn, indigent and helpless and are greatly torn in mind -victims of the vicissitudes of Time. Among them there are some who do not question their lot in life not withstanding their misery, do not go about abegging. For God's sake, safeguard their rights; for on you rests the responsibility of protection. Assign for their uplift a portion of the state exchequer (Baitul-mal), wherever they may be, whether close at hand or far away from you. The rights of the two should be equal in your eye. Do not let any preoccupation slip them from your mind; for no excuse whatsoever for the disregard of their rights will be acceptable to God. Do not treat their interests as of less importance than your own, and never keep them outside the purview of your important considerations, and mark the persons who look down upon them and of whose conditions they keep you in ignorance.
Select from among your officers such men as are meek and God fearing who can keep you properly informed of the condition of the poor. Make such provision for these poor people as shall not oblige you to offer an excuse before God on the Day of Judgment; for, it is this section of the people more than any other which deserves benevolent treatment. Seek your reward from God by giving to each of them what is due to him and enjoin on yourself as a sacred duty the task of meting the needs of such aged among them as have no independent means of livelihood and are averse to seek alms. And it is the discharge of this duty that usually proves very trying for ruler, but is very welcome to societies which are gifted with foresight. It is only such societies or nations who truly carry out with equanimity their covenant with God to discharge their duty to the poor.
Open Conferences
Meet the oppressed and the lowly periodically in an open conference and, conscious of the divine presence there, have a heart-to-heart talk with them, and let none from your armed guard or civil officers or members of the police or the Intelligence Department be by your side, so that the representatives of the poor might state their grievances fearlessly and without reserve. For I have the Prophet of God saying that no nation or society will occupy a high position in which the strong do not discharge their duty to the weak. Bear with composure any strong language which they may use, and do not get annoyed if they cannot state their case lucidly, even so, God will open you his door of blessings and rewards. Whatever you can give to them, give it ungrudgingly, and whatever you cannot afford to give, make that clear to them in utmost sincerity.
There are certain things which call for prompt action. Accept the recommendations made by your officers for the redress of the grievances of the clerical staff. See to it that petitions or applications that are submitted for your consideration are brought to your notice the very day they are submitted, however much your officers might try to intercede them. Dispose off the day's work that very day, for the coming day will bring with it its own tasks.
Communion with God
And do not forget to set apart the best of your time for communion with God, although every moment of yours is for Him only, provided it is spend sincerely in the service of your people. The special time that you give to prayer in the strict religious sense is to be devoted to the performances of the prescribed daily prayers. Keep yourself engaged in these prayers both in the day and in the night, and to gain perfect communion, do not as far as possible, let your prayers grow tiresome. And when you lead in congregational prayer, do not let your prayer be so lengthy as to cause discomfort to the congregation or raise in them the feeling of dislike for it or liquidate its effect: for in the congregation there may be invalids and also those who have to attend pressing affairs of their own.
When I had asked of the Prophet of God on receiving an order to proceed to Yaman, how I should lead the people there in prayer, he said -perform your prayers even as the weakest among you would do; and set an example of consideration to the faithful.
Aloofness not desirable
Alongside of the observance of all that I have said above bear one thing in mind. Never for any length of time keep yourself aloof from the people, for to do so is to keep oneself ignorant of their affairs. It develops in the ruler a wrong perspective and renders him unable to distinguish between what is important and what is not, between right and wrong, and between truth and falsehood. The ruler is after all human; and he cannot form a correct view of anything which is out of sight. There is no distinctive sign attached to truth which may enable one to distinguish between the different varieties of truth and falsehood. The fact is that you must be one of two things. Either you are just or unjust. If you are just, then you will not keep yourself away from the people, but will listen to them and meet their requirements. On the other hand, it you are unjust, the people themselves will keep way from you. What virtue is there in your keeping aloof? At all events aloofness is not desirable especially when it is your duty to attend to the needs of the people. Complaints of oppression by your officers or petitions for justice should not prove irksome to you.
Make this clear to yourself that those immediately about and around you will like to exploit their position to covet what belongs to others and commit acts of injustice. Suppress such a tendency in them. Make a rule of your conduct never to give even a small piece of land to any of your relations. That will prevent them from causing harm to the interests of others and save you from courting the disapprobation of God and Man.
Deal justice squarely regardless of the fact whether one is a relation or not. If any of your relations or companions violates the law, mete out the punishment prescribed by law however painful it might be to you personally; for it will be all to the good of the State. If at any time people suspect, that you have been unjust to them in any respect disclose your mind to them and remove their suspicions. In this way, your mind will get attuned to the sense of justice and people will begin to love you. It will also fulfill your wish that you should enjoy their confidence.
Peace and Treaties
Bear in mind that you do not throw away the offer of peace which your enemy may himself make. Accept it, for, that will please God. Peace is a source of comfort to the army; it reduces your worries and promotes order in the State. But Beware! Be on your guard when the peace is signed; for, certain types of enemies propose terms of peace just to lull you into a sense of security only to attack you again when you are off your guard. So you should exercise the utmost vigilance on your part, and place no undue faith in their protestations. But, if under the peace treaty you have accepted any obligations, discharge those obligations scrupulously. It is a trust and must be faithfully upheld and whenever you have promised anything, keep it with all the strength that you command, for whatever differences of opinion might exist on other matters, there is nothing so noble as the fulfillment of a promise. This is recognized even among non-Muslims, for they know the dire consequences which follow from the breaking of covenants. So never make excuses in discharging your responsibilities and never break a promise, nor cheat your enemy. For, breach of promise is an act against God, and none except the positively wicked acts against God
Indeed divine promises are a blessing spread over all mankind. The promise of God is a refuge sought after even by the most powerful on earth; for there is no risk of being cheated. So, do not make any promise from which you may afterwards offer excuses to retract; nor do you go back upon what you have confirmed to abide by; nor do you break it, however galling it may at first prove to be. For, it is far better to wait in patience for wholesome results to follow than to break it out of any apprehensions.
Beware! Abstain from shedding blood without a valid cause. There is nothing more harmful than this which brings about one's ruin. The blood that is willfully shed shortens the life of a state. On the Day of Judgment it is this crime for which one will have to answer first. So, beware! Do not wish to build the strength of your state on blood; for, it is this blood which ultimately weakens the state and passes it on to other hands. Before me and my God no excuse for willful killing can be entertained.
Murder is a crime which is punishable by death. If on any accord the corporal punishment dealt by the state for any lesser crime results in the death of the guilty, let not the prestige of the stage stand in any way of the deceased relations claiming blood money.
Last Instructions
Do not make haste to do a thing before its time, nor put it off when the right moment arrives. Do not insist on doing a wrong thing, nor show slackness in rectifying a wrong thing. Perform everything in its proper time, and let everything occupy its proper place. When the people as a whole agree upon a thing, do not impose your own view on them and do not neglect to discharge the responsibility that rests on you in consequence. For, the eyes of the people will be on you and you are answerable for whatever you do to them. The slightest dereliction of duty will bring its own retribution. Keep your anger under control and keep your hands and tongue in check whenever you fall into anger, try to restrain yourself or else you will simply increase your worries.
It is imperative on you to study carefully the principles which have inspired just and good rulers who have gone before you. Give close thought to the example of our prophet (peace be upon him), his traditions, and the commandments of the Book of God and whatever you might have assimilated from my own way of dealing with things. Endeavor to the best of your ability to carry out the instructions which I have given you here and which you have solemnly undertaken to follow. By means of this order, I enjoin on you not to succumb to the prompting of your own heart or to turn away from the discharge of duties entrusted to you.
I seek the refuge of the might of the Almighty and of His limitless sphere of blessings, and invite you to pray with me that He may give us together the grace willingly to surrender our will to His will, and to enable us to acquit ourselves before Him and His creation; so that mankind might cherish our memory and our work survive. I seek of God the culmination of his blessings and pray that He may grant you and me His grace and the honor of martyrdom in His cause. Verily, we have to return to Him. I invoke His blessings on the Prophet of God and his pure progeny.

^{منبع :نهج البلاغه امام علی (ع) ، خطبه 53}

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا